Wandeling over Wieringen

Villa Nieuwland blijkt een ideale uitvalsbasis om het voormalige eiland te ontdekken. Omdat we niet kunnen kiezen uit al het fraais dat Wieringen te bieden heeft, hebben we vijf routes uitgezet, waarvan we de eerste route hier nader uitwerken.

Wandelroute 1: Van zeezicht naar dijkzicht

De wandeling is ca. 11 km lang maar u kunt bij Vatrop, de stormkering en het recreatiepark afsnijden. De route is goed te belopen met gewoon schoeisel, behalve wanneer u er voor kiest gedeelten over de grasdijk of het Wad te lopen. Bij het startpunt is voldoende parkeergelegenheid en er is een bushalte naast de kruising met de Gemeenelandsweg.

Indien u een hond meeneemt, heeft het de voorkeur deze aan te lijnen, er lopen schapen en ze kunnen de rust verstoren van de vele vogels. Wanneer u geluk hebt, bent u te gast in Villa Nieuwland en begint u vanuit de tuin de inspirerende route over het oude land van het voormalige eiland Wieringen.

Villa Nieuwland is in 1924 gebouwd door Rijkswaterstaat voor de hoofdingenieurs die werkten aan de realisatie van de Afsluitdijk. De Villa dankt haar naam aan het feit dat door de Afsluitdijk ‘nieuw land’ kon worden gecreëerd in de Zuiderzee.
Villa Nieuwland is gesitueerd in het MUZ Park (Maatschappij Uitvoering Zuiderzeewerken). De overige huizen in het MUZ Park zijn gebouwd voor de uitvoerders. De handarbeiders woonden in houten barakken, waarvan er nog slechts één bewaard is gebleven. Villa Nieuwland is ontworpen door architect Zwiers, die ook tekende voor het ontwerp van Villa Waterkeer in Westerland, gebouwd voor ir. Lely.

Nadat de afsluitdijk in 1932 voltooid is, heeft Rijkswaterstaat Villa Nieuwland in 1934 verkocht aan de Nederlandse Jeugdherberg Centrale die het de naam Jeugdherberg Nieuwland gaf. Toen na ruim 60 jaar de jeugdherberg op last van de brandweer werd gesloten, heeft het pand jarenlang leeg gestaan, met een korte onderbreking voor het gebruik als asielzoekerscentrum. Na een grondige renovatie in 2011 doet Nieuwland haar oude naam weer eer aan: Villa Nieuwland. In het Rijksmonument is deels een Bed & Breakfast, deels een woonhuis gevestigd.

Wieringen

Het voormalige eiland Wieringen bestaat uit een aantal stuwwallen die in de voorlaatste IJstijd zijn ontstaan. Ongeveer 150.000 jaar geleden stuwden ijsstromen uit Skandinavië, als reusachtige bulldozers, de ondergrond van Noord Nederland op. Hieruit kan het unieke, glooiende karakter van Wieringen worden verklaard. Het hoogste punt van Wieringen, bij Westerland, ligt 12.80 boven N.A.P.
De hoger gelegen delen van Wieringen vormden vanzelfsprekend een aantrekkelijke en veilige vestigingsplaats. Oosterland, startplaats van de route, is één van deze vestigingsplaatsen. Bij het startpunt, boven op de dijk bij de Keizerpoeldijk, krijgt u een overzichtelijk beeld van de variëteit van het Wieringer landschap.

Keizerpoeldijk

De wandeling start op de Keizerpoeldijk. U loopt de dijk op.

Wanneer u hier boven op de dijk staat, kunt u gebruik maken van de silhouetten tekening om de omgeving te verkennen. In het noorden ziet u de Waddenzee en in de verte Texel. Doordat de Waddenzee een getijdengebied is, vallen de zandplaten bij laag water droog. U kunt dan talrijke waddenvogels zien fourageren. Wanneer het hoogwater is en de platen onder water staan, zullen de vogels hun heil zoeken op de dijken en de weilanden.

Wanneer u naar Texel kijkt, valt op dat het eiland vrij vlak is, met uitzondering van de Hoge Berg, net als Wieringen, een keileemopstuwing uit de ijstijd. Het hoogste punt ligt 15,3 meter boven NAP, iets hoger dan het hoogste punt van Wieringen.
Naar rechts kijkend ziet u aan de wadkant schorren liggen. Dit zijn zandplaten die zo vaak en zo lang droog liggen dat er begroeiing is ontstaan. De vegetatie is hier heel divers. Er is invloed van het zoute zeewater, maar ook van het regenwater. Er leven allerlei kleine beestjes, waar ook de vogels van profiteren. Het schor is ontstaan na de aanleg van de Afsluitdijk. Tegenwoordig is het een natuurgebied.

Vervolgens ziet u de strekdam van de haven van Den Oever. Den Oever is één van de grootste garnalenhavens van Europa. Er liggen veel vissersschepen, maar ook traditionele charterschepen met hoge masten.
Wanneer u met de rug naar de zee staat, kunt u de hoge en lagere gedeelten van Wieringen goed onderscheiden. In de lage gedeelten liggen de weilanden, van elkaar gescheiden door de sloten, die het water afvoeren. Hoger gelegen zijn de akkers. Vroeger lagen tussen de akkers tuunwallen, ‘dijkjes’ van graszoden. Tijdens de wandeling zullen we langs tuunwallen komen, die her en der weer in ere worden hersteld.
In zuidelijke richting ziet u de Oosterlander of Michaëlskerk, één van de oudste kerken van Nederland. Rondom en voorbij de kerk ligt Oosterland.

Nog verder naar het zuiden ziet u polder Waard Nieuwland. Pogingen dit land te bedijken, dateren waarschijnlijk al uit de 15e eeuw. Met wisselend succes. In het midden van de 19e eeuw is er uiteindelijk een groot gedeelte bedijkt. Eind 20e eeuw ontstonden er plannen om Wieringen weer tot eiland te maken. Hiertoe zou de polder weer onder water worden gezet en tot randmeer worden gemaakt. De meningen hieromtrent waren verdeeld en uiteindelijk zijn deze plannen in 2012 ingetrokken.
Aan de horizon ziet u windmolens in de Wieringermeerpolder. Op Wieringen zelf mogen, mede omdat Wieringen een aardkundig monument is, geen windmolens worden geplaatst. Met de drooglegging van de Wieringermeerpolder is begonnen in 1927 omdat er behoefte was aan landbouwgrond. In 1930 is de polder drooggevallen, in 1934 werd zij in cultuur gebracht.
Een gedeelte van de polder was, door hoge waterstand, niet geschikt voor agrarisch gebruik. Hier is productiebos aangelegd. Het Robbenoordbos, iets ten zuiden van Den Oever en het Dijkgatbos, een paar kilometer zuidelijker. Staatsbosbeheer heeft door een ingrijpend natuurproject beide bossen met elkaar verbonden waardoor het grootste aaneengesloten bosgebied van Noord Holland is ontstaan.

U houdt links aan en loopt over de lage dijk langs de zee. Dit pad loopt buitendijks, slechts gescheiden van de Waddenzee door een laag dijkje dat regelmatig met harde wind door zeewater overspoeld wordt. Aan uw linkerhand ziet u, achter de dijk, Villa Nieuwland liggen. Na een paar honderd meter ziet u de Kleiput van Vatrop. Na de Kleiput volgt u rechtsaanhoudend de dijk.

Kleiput Vatrop

Het terrein tussen Villa Nieuwland en de Kleiput op Vatrop is een geliefd gebied voor rotganzen. Omdat er zo veel rotganzen op Wieringen overwinteren is dit hier een veel voorkomende familienaam en zijn rotganzen afgebeeld op de Wieringer vlag. Overigens zijn dit helemaal geen onaardige ganzen, zij danken hun naam aan het geluid dat zij voortbrengen: “rot, rot, rot …”.

Het fraaie natuurgebied de Kleiput van Vatrop is het resultaat van het afgraven van keileem voor de dijkenbouw in het verleden. Aan de binnenzijde van de Kleiput is nog goed het keileem waar te nemen aan de rand van de klif. De kleiput is een geliefde plek voor vogelaars door de grote diversiteit aan vogels die hier broeden en fourageren. Er zijn naast visdiefjes o.a. lepelaars, kluten en bontbekplevieren waar te nemen.

In opdracht van Staatsbosbeheer zijn de broedeilandjes in de Kleiput bij Vatrop recent opgeknapt. Deze waren in de loop der tijd dusdanig verruigd, dat er de laatste jaren nauwelijks nog vogels die kale grond nodig hebben voor hun nesten, hebben gebroed.
Daar is verandering in gekomen dankzij een directeur van het auto-importbedrijf Stern, dat 35.000 euro doneerde. Deze man is een groot vogelliefhebber en vooral geïnteresseerd in de visdief, een soort stern. Doel was de eilandjes weer uitnodigend genoeg te maken voor de bedoelde kwetsbare vogelsoorten. Het is mede om de nabijheid van de kleiput met broedende visdiefjes, dat een kamer in Villa Nieuwland Visdiefje is genoemd.

Stormkering

Na ca. 700 m verandert de dijk van aanzien. Asfalt wordt gras.

Om het buitendijkse land te beschermen is een stormkering aangebracht. Deze schermen zijn al oud. Vroeger waren ze van hout, nu van beton. Bij harde noord/noordwestenwind slaat het water hier over de muur en wordt het land erachter met zout water overspoeld.
De zeedijk, oorspronkelijk een tuimeldijk, loopt meer landinwaarts. Een tuimeldijk is een lage dijk die zo ontworpen is dat bij een hoge waterstand overstromingen toegelaten kunnen worden. Deze dijk is als een van de laatste dijken, in 1994 op Deltahoogte gebracht. Er heeft een jarenlange strijd gewoed tussen Rijkswaterstaat en een aantal boeren uit Stroe. De boeren wilden dat de dijk langs de zee zou worden aangelegd, daar waar de stormkering is. Reden hiervoor was dat hun vee dan binnendijks zou lopen zodat zij een oogje in het zeil konden houden. Aan de plek van de huidige dijk kunt u zien dat RW heeft gewonnen. Het buitendijkse land is nu natuurgebied. Er broeden veel vogels. Buiten de broedtijd lopen er schapen.

De openingen tussen de golfbrekers (wagengaten) zijn oorspronkelijk aangebracht om geoogst zeegras, “wier”, van een schip over te brengen op karren. Dit zeegras werd verzameld, gedroogd en gebruikt voor het ophogen van dijken, het vullen van matrassen en als isolatiemateriaal. Het was een belangrijke inkomstenbron voor Wieringers. In het begin van de 20e eeuw kwam hieraan een einde. In tegenstelling tot voorgaande tijden werd het gras gemaaid, dus geoogst voor het zaad had gezet. Daarnaast trad er een virusziekte op en de Afsluitdijk werd aangelegd, waardoor de stromingen veranderden.
Momenteel is er een experiment van Rijkswaterstaat en de Waddenvereniging om zeegras terug te plaatsen in de Waddenzee. O.a. bij het Balgzand bij Den Helder. Zeegras is een belangrijke graadmeter voor de ecologische toestand van de Waddenzee. Wadplaten kalven minder snel af, zeegras vormt een natuurlijke buffer. Zeegras zou net zoveel koolstof kunnen opslaan als bossen en een sleutelrol kunnen spelen bij het tegengaan van klimaatverandering.

U vervolgt uw route over het klinkerpad of, bij laag water, langs de wadkant. U kunt hier vuursteen, schelpen, soms oesters, krabbetjes en dergelijke vinden. Een voorproefje op de wandeling ‘De vloed halen’.

Waar de grasdijk overgaat in asfalt, kunt u het hogerop zoeken. Waar de dijk naar rechts buigt is een houten overstap om in het weiland te komen. U kunt de wandeling vervolgen over de top van de dijk. Hierdoor ziet u, behalve de zee ook het achterland van Wieringen. U loopt door tot het hek. Bovenaan de trap, bij Recreatiepark Wiringherlant, kunt u met behulp van de silhouettentekening de omgeving verkennen en herkennen.

De periskooptoren is een kunstwerk. Bedoeling is om beneden in de gleuf te kijken. Via spiegels zou u over de dijk Texel kunnen zien. Helaas werkt het niet. In de uitspanning van het recreatiepark is een goede gelegenheid voor een kop koffie of een kleine maaltijd.

U kunt de wandeling op drie manieren vervolgen. Langs de zeekant, de landkant of over de top van de dijk, Door langs de landkant of over de top te lopen, ziet u meer van het Wieringer landschap. Aan uw linkerhand ziet u, net als bij Vatrop, een keileemput, het Kraaiengat. Bij hoog water rusten hier veel vogels. In de verte is de Hippolytushoeverkerk te zien.

Noordburen

Bur betekent huis. Noordburen staat voor huizen in het noorden, in dit geval ten noorden van Hippolytushoef.

Na anderhalve kilometer komt u bij de volgende dijkopgang waarbij u de weg landinwaarts kiest. U verlaat nu de Rinskeweeldijk en slaat linksaf naar de Noordburenweg. Na een paar honderd meter slaat u linksaf de Noordburendwarsweg in. Meteen aan uw rechterhand staat museum Allerhande. Indien geopend, is er koffie met Wieringer koek te koop.

Museum Allerhande is gevestigd in een 100 jaar oude boerderij. Er zijn veel gebruiksvoorwerpen van vroeger te zien, zowel huishoudelijk als agrarisch.

De weg is aan beide zijden voorzien van windsingels, bestaande uit meidoorn, sleedoorn, els, es en iep. Deze bosjes bieden beschutting tegen de altijd waaiende wind. Zij zijn aangelegd tijdens de ruilverkaveling van 1946. Er zitten veel vogels in de bosjes. Op de weilanden ziet u ganzen, meeuwen, wulpen, scholeksters, kieviets, grutto’s e.d.

Aan het eind van de Noordburendwarsweg slaat u linksaf de Broekerlaan in en gaat u na ca. 100 meter rechtsaf de Stroeërweg in. Bij de Pluktuin, na een paar honder meter aan uw rechterhand, kunt u voor een paar euro hier zelf een boeket plukken. Geen zin om de bloemen mee te nemen? U mag vrijblijvend door de tuin wandelen en op een bankje genieten van de bloemenpracht.

Stroe

Stroe is vermoedelijk het oudste dorp van Wieringen. Nu is het een gehucht met nog geen 200 inwoners. Het ligt zo hoog dat een dijk, tot de Deltawet, niet nodig was.
Er zijn nog enkele typisch Wieringer boerderijen te zien, zoals nr. 11, de Stroehoeve en nr. 29 herkenbaar aan het typische Wieringer bakhuisje aan straatzijde. Slechts een enkele boerderij is nog in gebruik voor agrarische doeleinden.
Op Wieringen was sprake van gemengd bedrijf. De mensen waren visser, hadden wat vee en verzamelden zeegras. Het witte huis op nr. 25 is een voormalige coöperatieve kaasfabriek.
Op Stroe zijn nog, opnieuw aangebrachte, tuunwallen te zien, o.a. bij nr. 44, 50 en bij de museumboerderij. Deze dijkjes van graszoden dienden om percelen te scheiden en het vee beschutting te bieden.

Museumboerderij Jan Lont

Het is een uit 1854 daterende boerderij van het Wieringer type. Een type dat zowel qua vorm als indeling sterk afwijkt van de Noord-Hollandse Stolp. Binnen is nog duidelijk te zien hoe met voorheen de woonruimte deelde met het vee. Het museum is dagelijks geopend behalve maandag.

Aan de overkant ziet u hoeve Dijkzicht, voorheen Zeezicht.

Kerkhof Stroe

“Stof zijt gij en tot stof zult gij wederkeren”, staat boven het hek dat toegang geeft tot het kerkhof.
In eerder tijden, al in de 9e eeuw, zou hier een kerk gestaan hebben. Omdat die hooggelegen was, was het een geschikt toevluchtsoord bij storm en ontij. Het kerkje werd Heidensche kapel genoemd, omdat er een gevelsteen was met een varken. Volgens sommigen was de kerk gewijd aan Antonius, anderen denken aan Willibrordus. De kerk is in 1878 wegens bouwvalligheid afgebroken. In de middeleeuwen zou er ook een klooster zijn geweest met Cistercienzer monniken. Na de Beeldenstorm,eind 16e eeuw, zijn de monniken vertrokken, nadat zij de gouden klepel uit de torenklok in de buurt hebben begraven.
Rondom het kerkhof ziet u iepen staan. Monumentale bomen. Helaas zijn er, net als op veel plekken op Wieringen, al talrijke geveld als gevolg van de iepziekte.

U kunt het kerkhof bezichtigen. Het is de moeite waard over het landweggetje om het kerkhof heen te lopen. Op de splitsing houdt u links aan, daar gaat de Stroeërweg over in de Bierdijkerveldweg. In de verte ziet u de toren van de Michaëlskerk. U loopt langzaam omhoog naar Vatrop.

De Bierdijk is een van de laagst gelegen gebieden van Wieringen. Vroeger stond hier een bierhuisje.

Vatrop

Op Vatrop kunt u even naar links om nog een blik te werpen op het Wad, de Keileemput en de vogels. U keert terug en loopt de Vatropperweg af, richting Oosterland.

Vatrop is een klein buurtschap dat bijzonder hoog gelegen is op de keileembult. Het is de enige plek in Nederland die zo hoog ligt dat er geen tussenliggende dijk of duinenrij voor nodig is om bestand te zijn tegen de zee.

De algemene verklaring van de naam ‘Vatrop’ is een verder weg gelegen dorp of terp. Er is ook een dichterbij gelegen locatie, nabij Hippolytushoef, genaamd Bietrop. Met het oog op de Viking aanwezigheid kan de naam ook oud Skandinavisch van oorsprong zijn. In dat geval betekent Vatrop “klein dorp aan de zee”. Op Vatrop staan een aantal karakteristieke Wieringer boerderijen.

De bewoner van het huis met ‘De Tafel van Vatrop’ heeft een bijzonder kunstwerk gemaakt van oude iepen, ‘Woodhenge’. Door de opstelling en de gaten kun je hier rond de langste dag (21 juni) op spectaculaire wijze de zon uit de Waddenzee zien opkomen.

Onderaan de Vatropperweg ziet u in de berm een aantal vliegtuigmotoren uit de tweede wereldoorlog die door de visserman uit de belendende woning uit de Noordzee zijn gevist. Ook liggen hier verscheidene zwerfkeien, die je zoveel ziet op Wieringen. Deze zwerfkeien dateren uit de voorlaatste IJstijd en zijn met het keileem uit Scandinavië meegevoerd. Deze keien zijn bij Terschelling uit de Noordzee opgevist.

Aan het eind van de Vatropperweg, steekt u de Gemeenelandsweg over en slaat linksaf richting Oosterland. U loopt over een wandelpad van leem. Na ca. 250 m houdt u rechts aan, de Kerkweg in. Wanneer de weg een bocht naar rechts maakt, loopt u rechtdoor het pad naar de MIchaëlskerk op.

Michaëlskerk

De Michaëlskerk dateert in z’n huidige tufstenen gedaante uit de vroege twaalfde eeuw. Daarmee is het een van de oudste kerken van Nederland. Daarvoor heeft er in ieder geval nog een houten kerkje gestaan dat, zoals een bord in de kerk weergeeft ‘ontwijd werd door de heidensche Noormannen’. Opgravingen in de kerk tijdens de laatste restauratie hebben uitgewezen dat er al bewoning op Oosterland was tussen de vijfde en twaalfde eeuw voor Christus: veel vroeger dan tot nu toe werd aangenomen.
De kerk van Oosterland was aan de Heilige Michaël gewijd, die vooral in de vroege middeleeuwen als schutspatroon werd gekozen. De Heilige Michaël werd graag aangeroepen op hoger gelegen plaatsen als beschermer tegen het kwaad van de duivel en tegen de gevaren van de zee. Het ligt zeer voor de hand dat deze intenties een rol gespeeld hebben bij de stichting van de hoog gelegen kerk. In vorige eeuwen diende de kerk als schuilplaats voor bevolking en vee bij overstromingen.

In de kerk vindt u o.a. het Teschemacher orgel, dat dateert uit 1762 en door bijdragen van de Wieringse bevolking in de huidige goede conditie verkeert, waardoor het nog regelmatig kan worden bespeeld. Boven de nooduitgang vindt u in de kerk het zwaard van de watergeus Willem Blois van Treslong. Het verhaal achter het zwaard speelt zich af aan het begin van de Tachtigjarige Oorlog. Willem Blois van Treslong is waarschijnlijk al jong actief in de scheepvaart. Hij valt op door zijn strijd om godsdienstvrijheid en heeft als watergeus zijn sporen snel verdiend. Hij vecht in de slag om Heiligerlee, waarmee de Tachtigjarige Oorlog officieel begint.

Vier jaar na het begin van deze oorlog, in de winter van 1572, maken de watergeuzen de Zuiderzee en de Waddenzee onveilig. In februari vriest het zo hard dat een aantal schepen vast zit bij Wieringen. De schepen van de kapiteins, waaronder Willem Blois van Treslong, kunnen geen kant meer op …

Nadat de watergeuzen boerderijen op Wieringen hadden geplunderd, dreigt een groep Wieringer boeren de schepen aan te vallen. Willem Blois van Treslong wil onderhandelen maar zijn collega Pieter Simonsz Meyns is minder diplomatiek. Hij waagt zelfs een aanval op de Wieringers. En toen ging het mis: de aanval mislukt voor de watergeuzen grandioos en zeventien geuzen, onder wie Pieter Simonsz Meyns worden door de Wieringers om het leven gebracht. Volgens de geschiedenis dwingen de Wieringers Willem Blois van Treslong te zweren dat hij geen wraak neemt. Hij belooft dit en geeft hen als onderpand zijn zwaard. De bezegeling van Willem van Treslong’s belofte is bewaard gebleven: zijn zwaard hangt in de kerkruimte boven de uitgang, waar het door de dorpelingen werd opgehangen als herinnering aan een bewogen periode in de Wieringer historie. Maar hiermee is het verhaal nog niet afgelopen.

Willem Blois van Treslong zat nog steeds in dezelfde benarde positie toen soldaten uit Enkhuizen onderweg gingen om de geuzen te pakken. Willem Blois van Treslong vraagt de Wieringers te helpen de schepen los te hakken uit het ijs. De Wieringers doen dat en het scheepsgeschut van de geuzen houdt de eskaders uit Enkhuizen op een afstand Uiteindelijk kan hij wegkomen om de Spanjaarden elders het leven zuur te maken.

Tegenwoordig heeft de kerk vooral een culturele waarde. Lage drempels, gewone taal, muziek en spel maken de Michaëlskerk een unieke plek, waar mensen zichzelf vinden en gevonden worden. Er zijn regelmatig bijzondere exposities en vieringen. Tijdens de openingsuren van de kerk (elke zaterdag- en zondagmiddag van 13.30 uur tot 16.30 uur) kunt u de toren beklimmen. Het is even hard werken om boven te komen, maar dat wordt beloond met een fantastisch uitzicht. U ziet vanuit het luik aan de noordkant Texel liggen en natuurlijk de Waddenzee. Vanuit het luik aan de zuidkant kijkt u uit over Wieringen en de Wieringermeer. U ziet de Afsluitdijk, het IJsselmeer en op heldere dagen zelfs Friesland.

U loopt verder het pad af en slaat aan het eind linksaf, de Akkerweg op. U steekt de Gemeenelandsweg over en komt weer uit op de Keizerpoeldijk waar u de wandeling bent gestart.

Deze route is mede tot stand gekomen door research van Dorreke Wielenga en bijdragen van Jan Hooiveld (w.o. de silhouetten tekeningen). Veel dank daarvoor!

P.S. sinds 2023 zijn we geen eigenaren meer van Villa Nieuwland. De wandeling blijft even mooi en verblijven in Villa Nieuwland is bij de nieuwe eigenaren nog steeds even fijn!